Πετροχημικό του Porto Marghera:
αποσπάσματα εργατικού ανταγωνισμού

 

Η άρνηση της εργασίας
(Κείμενο της εργατικής επιτροπής του Porto Marghera - 1970)

Τι σημαίνει το να καταστρέφεις την εξουσία των αφεντικών; Ποια είναι τα αφεντικά και τι θέλουν; Τα ερωτήματα αυτά φαίνονται ηλίθια αλλά στην πραγματικότητα είναι θεμελιώδη αν θέλουμε να ξεδιπλώσουμε την πολιτική μας γραμμή ενάντια στην εργασία. Πρώτα απ’ όλα πρέπει να πούμε ότι ο κοινότυπος ισχυρισμός που θέλει τα αφεντικά να εκμεταλλεύονται τους εργάτες με σκοπό να πλουτίσουν είναι λάθος. Βεβαίως υπάρχει αλήθεια στην άποψη αυτή, όμως ο πλούτος των αφεντικών δεν είναι ανάλογος της εξουσίας τους. Ο Agnelli, για παράδειγμα, έπρεπε να κυκλοφορεί ντυμένος με χρυσά ρούχα με βάση τον αριθμό των αυτοκινήτων που παράγει, αντί για αυτό όμως συμβιβάζεται με ένα πλοίο και ένα ιδιωτικό αεροπλάνο, κάτι που μπορεί να κατέχει και ένα αφεντικό μιας πολύ μικρότερης εταιρίας από την Fiat. Αυτό που θέλει ο Agnelli είναι να διατηρήσει και να εξαπλώσει την εξουσία του, και το γεγονός αυτό συμπίπτει με την ανάπτυξη και την ωρίμανση του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός είναι μια απρόσωπη δύναμη και οι καπιταλιστές δρουν σαν αξιωματούχοι του. Στην πραγματικότητα, ο καπιταλισμός δεν χρειάζεται πια καπιταλιστές. Στην ρωσία, για παράδειγμα, υπάρχει καπιταλισμός χωρίς να υπάρχουν καπιταλιστές. Η ύπαρξη του καπιταλισμού στην ρωσία αποκαλύπτεται από την ύπαρξη του κέρδους. Μπορεί να διανέμεται πιο δίκαια αλλά η κομμουνιστική επανάσταση δεν στοχεύει στο να κάνει δικαιότερη την κατανομή του κοινωνικού προϊόντος, στοχεύει στην ανατροπή των ίδιων των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής που δημιουργούν το κέρδος. Ένα κοινωνικό σύστημα που εγγυάται τον εξαναγκασμό των ανθρώπων στο να δουλεύουν πρέπει να ανατραπεί. Με αυτή την έννοια οι εμπειρίες τόσο της κινέζικης όσο και της κουβανέζικης επανάστασης πρέπει να συμπεριληφθούν σ’ αυτήν της ρώσικης.
Πάνω απ’ όλα, είναι στη φύση του καπιταλισμού να προσπαθεί να συντηρήσει αυτή την σχέση εξουσίας εις βάρος της εργατικής τάξης και παράλληλα να χρησιμοποιεί την ανάπτυξή του με σκοπό να την αυξήσει. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι μηχανές, οι τεχνολογικές καινοτομίες, η ανάπτυξη των βιομηχανιών, όπως ακριβώς και η υπανάπτυξη συγκεκριμένων περιοχών, χρησιμοποιούνται για τον πολιτικό έλεγχο της εργατικής τάξης. Μέχρι τώρα υπάρχουν κλασσικά παραδείγματα αυτής της καπιταλιστικής συμπεριφοράς. Η εισαγωγή, για παράδειγμα, του ιμάντα μεταφοράς στη δεκαετία του ’20 ήταν η απάντηση στο επαναστατικό κύμα που συγκλόνισε τον κόσμο στα χρόνια που ακολούθησαν τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Ήθελαν να ξεφορτωθούν την ειδικευμένη εργατική τάξη που έκανε εφικτά την ρώσικη επανάσταση του 1917 και το κίνημα των εργοστασιακών συμβούλιων σε όλη την Ευρώπη. Ο ιμάντας μεταφοράς αποειδίκευσε όλους τους εργάτες, κάνοντας το επαναστατικό κύμα να οπισθοχωρήσει και να αλλάξει ακόμα και την εμφάνιση του ταξικού αγώνα. Σε πολλές χώρες όλα αυτά οδήγησαν σε συντριπτική πολιτική ήττα την εργατική τάξη, εξαιτίας της απουσίας οποιασδήποτε πολιτικής οργάνωσης ικανής να προσαρμόσει την παρέμβαση της στη  νέα εργατική συμπεριφορά. Τώρα, παρόλα αυτά, η τεχνική δομή στράφηκε ενάντια στο κεφάλαιο παράγοντας την μαζικοποίηση των μισθολογικών απαιτήσεων, και μια από τις κύριες αιτίες που συμβαίνει αυτό είναι η επίπεδη δομή του κύκλου της παραγωγής. Το κεφάλαιο συνεπώς, επαναστατικοποιεί αυτή τη δομή, και εν τω μεταξύ προσπαθεί να ξεφορτωθεί τους εργάτες και να δημιουργήσει ευρύτερες μισθολογικές διαφορές από αυτές που ήδη υπάρχουν, εισάγοντας τον αυτοματισμό σαν την πολιτική επίθεση ενάντια στην εργατική τάξη.
Στις ηπα, η μανούβρα αυτή  έχει ήδη συμβεί, και ο μόνος λόγος που τα αφεντικά δεν την έχουν επαναλάβει στην ιταλία είναι διότι δεν είναι σίγουρα αν μπορούν να ελέγξουν την εργατική αντίδραση. Αυτό δείχνει ότι η πρόοδος, η ανάπτυξη που  με τόση αυταρέσκεια επιδεικνύουν τα αφεντικά, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μια συνεχής προσπάθεια να προσαρμόσουν την οργάνωση του συλλογικού κεφαλαίου στην επίθεση της εργατικής τάξης. Η τεχνολογική πρόοδος δεν είναι ποτέ ουδέτερη ή αναπόφευκτη, όπως μας λένε τα αφεντικά και τα συνδικάτα, όποτε έρχεται στο προσκήνιο η συζήτηση για απολύσεις εξαιτίας της εισαγωγής νέων μηχανών. Ακριβώς επειδή πιστεύουν στο παραμύθι περί ουδετερότητας της επιστήμης, τα συνδικάτα περιορίζουν αυτούς τους αγώνες στην υπεράσπιση των θέσεων εργασίας και ποτέ δεν προσεγγίζουν το πρόβλημα από την σκοπιά της μείωσης της εργάσιμης μέρας. Πιστεύουν ή προσποιούνται ότι πιστεύουν ότι τα αφεντικά λένε την αλήθεια: ότι δηλαδή η εισαγωγή ορισμένων μηχανημάτων σε κάποια τμήματα συνεπάγεται την ύπαρξη θέσεων εργασίας - ας πούμε για τους 100 από τους 200 εργάτες - και οι υπόλοιποι απλά θα αποτελέσουν τα θύματα αυτής της αναπόφευκτης προόδου.

Αλλά οι εργάτες έχουν μια εντελώς διαφορετική λογική: σύμφωνα με αυτούς, η εισαγωγή των προαναφερθέντων μηχανών μπορεί να σημαίνει ότι αντί να δουλεύουν 100 εργάτες για 8 ώρες θα μπορούσαν μια χαρά να δουλεύουν 200 εργάτες για 4 ώρες. Εκτός από το να κάνει πιο ανεκτή την παραμονή στο εργοστάσιο, η λογική αυτή θα έλυνε και το πρόβλημα της ανεργίας. Έτσι οι εργάτες δεν είναι ενάντια στις μηχανές αλλά ενάντια σε αυτούς που χρησιμοποιούν τις μηχανές για να τους επιβάλλουν την εργασία. Μερικοί λένε ότι η δουλειά είναι απαραίτητη. Απαντάμε πως το καθαρό ποσό της συσσωρευμένης επιστήμης (δείτε για παράδειγμα την αποστολή στο φεγγάρι) είναι τόσο ώστε η εργασία να μετατραπεί άμεσα σε έναν απλά περιφερειακό παράγοντα της καθημερινής ζωής, αντί να γίνεται αντιληπτή ως ο κύριος λόγος της ανθρώπινης ύπαρξης. Μερικοί λένε ότι ο άνθρωπος πάντα δούλευε. Απαντάμε ότι σύμφωνα με την βίβλο η γη είναι επίπεδη και ο ήλιος περιστρέφεται γύρω της. Πριν τον Γαλιλαίο, αυτή ήταν η αλήθεια, και έτσι ήταν πάντα, είναι ο επιστημονικός τρόπος αντίληψης των πραγμάτων. Αλλά αντί για επιστημονικές επιδείξεις το ζήτημα είναι να επαναστατικοποιήσουμε την παρούσα κοινωνική τάξη και να υποστηρίξουμε αυτούς που πράγματι έχουν δημιουργήσει τις συνθήκες που κάνουν μια καλύτερη κοινωνία από αυτή που υπάρχει ήδη εφικτή.
Επομένως οι εργάτες χρειάζεται να δημιουργήσουν μια οργάνωση ικανή να παλέψει ενάντια στον πολιτικό έλεγχο των αφεντικών, ικανή να πάρει όλη την απαραίτητη εξουσία ώστε να επιβάλλει τα εργατικά συμφέροντα. Αυτή τη στιγμή τα πάντα είναι χρήσιμα για τα αφεντικά και τους εξουσιαστικούς τους μηχανισμούς, από την επιστήμη μέχρι τον ίδιο τον εργατικό αγώνα εάν αυτός δεν στοχεύει στ’ αλήθεια στην καταστροφή των σχέσεων παραγωγής, πράγμα που σημαίνει, να ξεφεύγει από τον πολιτικό έλεγχο των αφεντικών.
Τα αφεντικά είναι πρόθυμα ακόμα και να ξοδέψουν χρήματα ώστε να ελέγξουν πολιτικά τους εργάτες και να διατηρήσουν την εξουσία τους. Στην αμερική, τα αφεντικά είναι αυτά που εναντιώνονται στην “πρόοδο”. Για παράδειγμα, σε μερικά εργοστάσια όπου το εργατικό δυναμικό είχε μειωθεί λόγω του αυτοματισμού, αναγκάστηκαν υπό την σκληρή πίεση που δέχτηκαν από τους αγώνες, στους οποίους μπροστάρηδες ήταν κυρίως μαύροι άνεργοι, να επιστρέψουν στο παλιό σύστημα παραγωγής για να επαναπροσλάβουν τους εργάτες. Προφανώς αυτό δεν σημαίνει ότι οι άνεργοι μαύροι στόχευαν σε αυτό το αποτέλεσμα, αλλά δείχνει το πως τα αφεντικά χρησιμοποιούν την επιστήμη για να εξασκήσουν πολιτικό έλεγχο πάνω στην εργατική τάξη. Η συμπεριφορά των αφεντικών δείχνει δύο πράγματα: πρώτον, ότι η πρόοδος δεν είναι καθόλου ουδέτερη, ότι αποφασίζεται αποκλειστικά με γνώμονα τον πολιτικό έλεγχο των δυνάμεων που μπορούν να περιορίσουν την καπιταλιστική εξουσία· δεύτερον, ότι ο έλεγχος αυτός ασκείται κυρίως δια μέσου της εργασίας. Στην πραγματικότητα δεν υπήρχε καμία περίπτωση τα αφεντικά αυτών των αμερικάνικων επιχειρήσεων να μείωναν την εργάσιμη ημέρα για όλους έτσι ώστε να δώσουν θέσεις εργασίας στους νεοπροσλαμβανόμενους. Διατήρησαν το παλιό ωράριο ακόμα κι αν αυτό σήμαινε την επιστροφή στις εργασιακές συνθήκες που υπήρχαν πριν την αυτοματοποίηση του εργοστασίου. Έτσι το κεφάλαιο είναι πρόθυμο να οπισθοδρομήσει, να κατασκευάσει τεχνολογικά ξεπερασμένες μηχανές μόνο και μόνο για να ελέγξει πολιτικά τους εργάτες, για τον σκοπό αυτό είναι πρόθυμο ακόμα και να πληρώνει ανθρώπους των οποίων η εργασία δεν έχει κανένα νόημα. Εδώ ακριβώς είναι που γίνεται κεντρικό το ζήτημα της άρνησης της εργασίας. Με την υπάρχουσα ανάπτυξη των μηχανών, είναι δυνατό να δουλεύουμε πολύ λιγότερο, με την προϋπόθεση ότι οι μηχανές που εφευρίσκονται από την σύγχρονη επιστήμη δεν μετατρέπονται σε αποκλειστικό μονοπώλιο των ηπα και της εσσδ όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά αντί για αυτό να είναι διαθέσιμες προς χρήση σε ολόκληρο τον κόσμο. Πρέπει να επιβάλλουμε την εργατική λογική στο ποιες και πόσες μηχανές πρέπει να εφευρεθούν ώστε να μειωθεί η εργάσιμη ημέρα ακόμα περισσότερο, έως ότου να εξαφανιστεί. Οι εργατικές ανάγκες είναι κομμουνιστικές ανάγκες.

Στο σημείο αυτό δεν μπορούμε να μιλήσουμε πια για σοσιαλισμό. Σοσιαλισμός είναι αυτό που υπάρχει στη σοβιετική ένωση, μια νέα οργάνωση της εργασίας, αλλά δεν είναι αυτό θέλουν οι εργάτες. Οι εργάτες θέλουν να δουλεύουν όλο και λιγότερο μέχρις ότου ό,τι σημαίνει στην πραγματικότητα εξαναγκασμός στην εργασία να εξαφανιστεί.
Δεν είναι αλήθεια ότι σε αυτή την κοινωνία είμαστε ελεύθεροι. Είμαστε ελεύθεροι να σηκωνόμαστε κάθε πρωί για να πηγαίνουμε στη δουλειά. Αν δεν δουλέψεις, δεν τρως! Είναι αυτό ελευθερία; Υπάρχει ένα πράγμα που περιορίζει την ελευθερία μας: η εργασία. Η άποψη σύμφωνα με την οποία η εργασία εξευγενίζει είναι μια εφεύρεση των αφεντικών. Όταν όλοι οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι από την ανάγκη να εργάζονται, γιατί θα υπάρχουν αρκετά μέσα για όλους, να φάνε, να ντυθούν και να ικανοποιήσουν τις πρωταρχικές τους επιθυμίες, τότε θα υπάρχει πραγματική ελευθερία! Υποστηρίζουμε ότι ήδη, με τις υπάρχουσες μηχανές, θα ήταν δυνατό να κατανοήσουμε πολλά από αυτά τα πράγματα που φαίνονται σαν επιστημονική φαντασία όταν απλά μιλάμε για αυτά. Για παράδειγμα, στο τμήμα CV 16, κατά τη διάρκεια της τελευταίας απεργίας για την συλλογική σύμβαση το 1969, η διοίκηση διατήρησε τους διακόπτες σε λειτουργία χρησιμοποιώντας νέα όργανα για την αυτόματη λειτουργία των εγκαταστάσεων. Οι εργάτες βρίσκονταν στο σπίτι και οι εγκαταστάσεις συνέχιζαν να δουλεύουν. Σε αυτήν την περίπτωση, τα αφεντικά ήθελαν να δείξουν ότι είναι ισχυρότερα, έτσι δεν τους ένοιαζε αν απονομιμοποιούσαν όλη την φιλολογία τους περί χρησιμότητας της ανθρώπινης εργασίας. Στη μονάδα παραγωγής νιτρικού άλατος, της Montedison, χρησιμοποιούν ηλεκτρονικούς υπολογιστές μέσω των οποίων οι εγκαταστάσεις παραγωγής της αμμωνίας λειτουργούν αυτόματα: και εκεί προσπαθούν να αυξήσουν την παραγωγικότητα χωρίς καμία σκέψη για μείωση της εργάσιμης ημέρας. Σε εργοστάσια σαν αυτά είναι πολύ πιο εύκολο να δείξεις ότι το ενδιαφέρον του συστήματος είναι να χρησιμοποιεί την εργασία σαν μια μορφή πολιτικού ελέγχου πάνω στους εργάτες. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολύ λίγες χειροκίνητες λειτουργίες και πολύ μικρή ψυχολογική πίεση. Αυτό που απομένει είναι η φυσική παρουσία του εργάτη δίπλα στη μηχανή, η καπιταλιστική βία που θέλει τους ανθρώπους να εξαρτώνται από τις μηχανές, να γίνονται σκλάβοι τους.
Αλλά ποια είναι τα μέσα για να ξεφορτωθούμε όλα αυτά; Ο σκοπός είναι να τσακίσουμε τον μηχανισμό ελέγχου με τον οποίο το κεφάλαιο υποτάσσει τους εργάτες. Οι εργάτες είναι ενάντια  στην κοινωνία συνολικά, διαφέρουν από όλους τους άλλους διότι η κοινωνία στην ολότητά της είναι δομημένη εναντίον τους και μάλιστα έχει τελειοποιηθεί σαν απάντηση στα κινήματα της εργατικής τάξης. Όπως έχουμε δει, ο αγώνας της εργατικής τάξης είναι στην πραγματικότητα η πιο σημαντική κινητήρια δύναμη για την καπιταλιστική ανάπτυξη. Σκεφτείτε τον γαλλικό Μάη όπου τα μικρά εργοστάσια μπήκαν σε κρίση: αυτή η κρίση συνέβαλε στην συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και στην ανάπτυξη των μονοπωλίων. Σκεφτείτε την σοβιετική ένωση όπου η επανάσταση του 1917 επιτάχυνε τόσο πολύ την καπιταλιστική ανάπτυξη, που μια καθυστερημένη χώρα όπως η τσαρική ρωσία μπόρεσε να μετατραπεί σε μια από τις ισχυρότερες καπιταλιστικές χώρες του κόσμου. Έτσι, το κεφάλαιο είναι μια δύναμη που αναπαράγει τον εαυτό της ανεξάρτητα από την βούληση των ανεξάρτητων ατόμων. Επομένως, η κατάργηση του κεφαλαίου δεν σημαίνει την κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας αλλά την καταστροφή της ίδιας της σχέσης παραγωγής, σημαίνει την καταστροφή της ανάγκης για εργασία.
Κανείς δεν μπορεί να πει ποια συγκεκριμένα αποτελέσματα θα προκύψουν με αυτή την επανάσταση. Ακόμα λιγότερα μπορούν να ειπωθούν σαν απάντηση στο ερώτημα αυτών που ρωτούν με τι θέλουμε να αντικαταστήσουμε αυτό που θέλουμε να καταστρέψουμε. Δεν είναι αυτό το πρόβλημα. Σε καμία από τις μεγάλες επαναστάσεις της ιστορίας οι άνθρωποι δεν γνώριζαν από πριν με τι θα αντικαθιστούσαν αυτό που ήταν έτοιμοι να γκρεμίσουν, γιατί στους επαναστατικούς καιρούς οι χαρακτήρες των ανθρώπων, οι σχέσεις μεταξύ των τάξεων, αλλάζουν τόσο ραγδαία που είναι αδύνατο να εδραιωθεί μια ιστορική υπόθεση.
Για να καταργήσουν τον καπιταλισμό, οι εργάτες θα πρέπει να αλλάξουν την ανθρώπινη ιστορία πολύ πιο βαθιά και ριζοσπαστικά από ότι την άλλαξε η γαλλική επανάσταση, επομένως είναι αδύνατον να προβλέψουμε τι θα ακολουθήσει μετά. Αντίθετα, αυτό που είναι σημαντικό τώρα είναι να δούμε πως μπορούμε να καταστρέψουμε το υπάρχον.

Κόκκινες Σελίδες
κορυφή