Κύπρος, Αίγυπτος, Ισραήλ: οι σύμμαχοι της πατρίδας

Καθώς η σύγκρουση στη Συρία κλιμακώνεται και μοιάζει όλο και περισσότερο με μικρογραφία παγκοσμίου πολέμου, τα κράτη της Ανατολικής Μεσογείου που δεν εμπλέκονται (ακόμα) άμεσα, κάνουν τις κινήσεις τους στη γεωπολιτική σκακιέρα και χτίζουν τις συμμαχίες τους. Ανάμεσά τους και το ελληνικό, που παρά τα τόσα προβλήματα, έχει επιδοθεί το τελευταίο δίμηνο σε ένα διπλωματικό αγώνα δρόμου για να παγιώσει τη συμμαχία του με την Αίγυπτο και το Ισραήλ. Για του λόγου το αληθές, μετά την τριμερή συνάντηση με την Κύπρο και την Αίγυπτο που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα στις 9 Δεκέμβρη, θα ακολουθήσει σε λίγες μέρες η αντίστοιχη τριμερής με την Κύπρο στη Λευκωσία. Την προηγούμενη μέρα ο Τσίπρας θα ταξιδέψει στο Ισραήλ για να συναντήσει - για τρίτη φορά το τελευταίο δίμηνο- τον Νετανιάχου. Πέρα από τον συμβολισμό που έχουν τέτοιες συναντήσεις, αξίζει να δούμε τι ακριβώς διακυβεύεται εκεί και να πάρουμε μια γεύση της «πρώτη-φορά-αριστερά» εξωτερικής πολιτικής που βαδίζει στον ίδιο δρόμο που χάραξαν και οι προηγούμενες κυβερνήσεις.

Η τριμερής με την Αίγυπτο ήταν η τρίτη που πραγματοποιείται αφού πλέον έχει καθιερωθεί σε εξάμηνη βάση. Είναι περιττό να πούμε εδώ ότι κανείς πλέον δεν ασχολείται με το ποιος είναι ο Σίσι, με το ότι πήρε την εξουσία με ένα αιματηρό πραξικόπημα και έβαλε στη φυλακή όλους τους αντιπάλους του. Αρκεί που πλέον δε φοράει τη στολή του στρατηγού και είναι ντε φάκτο εχθρός της Τουρκίας για να γίνει δεκτός με χαμόγελα και αγκαλιές. Άλλωστε πέρα από τις γενικόλογες δηλώσεις περί σταθερότητας και ειρήνης ή τον κοινό προβληματισμό για τις προσφυγικές ροές, είχαν να συζητήσουν πιο καυτά θέματα με τον Τσίπρα και τον Αναστασιάδη. Με πρώτο την οριοθέτηση της ΑΟΖ των τριών κρατών για την οποία συμφωνήθηκε να επιταχυνθούν οι διαβουλεύσεις. Το ζητούμενο για την Ελλάδα είναι να μη συνορεύει η ΑΟΖ της Αιγύπτου μ’ αυτήν της Τουρκίας με ό,τι συνεπάγεται αυτό για ενεργειακά κυρίως θέματα. Επιπλέον, οι τρεις χώρες αποφάσισαν τη σύσταση ενός μόνιμου μηχανισμού συνεννόησης και συνεργασίας υπό την αιγίδα των υπουργείων εξωτερικών, που θα ασχολείται με θέματα ασφάλειας και ενέργειας. Σ’ αυτά εντάσσεται η προοπτική μεταφοράς του αιγυπτιακού φυσικού αερίου από το νέο κοίτασμα Ζορ στην Ευρώπη μέσω Ελλάδας, η αξιοποίηση των κυπριακών κοιτασμάτων κλπ. Στη συνάντηση συζητήθηκαν και θέματα λιμενικής και ναυτιλιακής συνεργασίας με στόχο την ενίσχυση των εμπορικών συναλλαγών και το πώς Κύπρος και Ελλάδα θα ωφεληθούν από την κατασκευή της νέας διώρυγας του Σουέζ. Φυσικά η συνεργασία των τριών κρατών έχει και το στρατιωτικό της σκέλος, αφού ταυτόχρονα με την τριμερή, πραγματοποιήθηκε στην Κρήτη η κοινή αεροναυτική άσκηση Meidoza 2015.
Αντίστοιχα θέματα θα συζητηθούν και στην τριμερή με το Ισραήλ που είναι η πρώτη σε επίπεδο κορυφής. Η συμμαχία με το Ισραήλ έχει όμως μακρά ιστορία και έγινε ακόμα πιο κεντρική για την ελληνική εξωτερική πολιτική, από τότε που οι τουρκο-ισραηλινές σχέσεις μπήκαν σε κρίση με το επεισόδιο στο Μαβί Μαρμαρά. Η στρατιωτική (αλλά και αστυνομική) συνεργασία των δύο χωρών είναι συχνή και πολυεπίπεδη. Ενδεικτικά τον περασμένο Μάιο πραγματοποιήθηκε η γιγαντιαία άσκηση Ηνίοχος με συμμετοχή δέκα ισραηλινών αεροσκαφών, τον Σεπτέμβριο η ελληνική πολεμική αεροπορία συμμετείχε στην άσκηση “White and blue glory” στην έρημο Νεγκέβ στο Ισραήλ, ενώ στα τέλη Οκτωβρίου πέντε αεροσκάφη συμμετείχαν στην άσκηση Blue Flag. Ακόμα πιο σημαντική για τους ισραηλινούς ήταν η άσκηση Olympus summit στην ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλίας, όπου οι ισραηλινοί πιλότοι εκπαιδεύτηκαν σε μια περιοχή που προσομοιάζει με την εδαφική διαμόρφωση του Βορείου Ιράν. Όλα αυτά γίνονται στο πλαίσιο συμφώνου «που προσφέρει νόμιμη άμυνα και στα 2 στρατεύματα των αντίστοιχων χωρών με εκπαίδευση του ενός στη χώρα του άλλου». Ανάλογη συμφωνία με αυτή που υπέγραψε ο Καμμένος τον Ιούλιο, έχει το Ισραήλ μόνο με τις ΗΠΑ, δείγμα του πόσο στενές έχουν γίνει οι σχέσεις των δύο χωρών. Είναι άγνωστα πάντως τα παρεπόμενα μιας τέτοιας συμφωνίας, αφού το Reuters στις αρχές Δεκέμβρη μετέδωσε ότι τουλάχιστον μία φορά μέσα στο 2015 ενεργοποιήθηκαν οι πύραυλοι S-300 στην Κρήτη για να εξασκηθούν τα ισραηλινά μαχητικά στην αντιμετώπισή τους. Η τυπική διάψευση από την πολεμική αεροπορία και οι χλιαρές αντιδράσεις μάλλον επιβεβαιώνουν την είδηση.

Η στρατιωτική συνεργασία είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου για τις ελληνο-ισραηλινές σχέσεις που περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων επισκέψεις του αρχηγού του λιμενικού και της αντιτρομοκρατικής, λήψη τεχνογνωσίας για συστήματα ασφαλείας και διάφορες επιχειρηματικές συμφωνίες. Και οι σχέσεις αυτές δεν διαταράχθηκαν καθόλου με την (συμβολική και μη-δεσμευτική) αναγνώριση του παλαιστινιακού κράτους από την Ελλάδα στα μέσα Δεκεμβρίου με την επίσκεψη Αμπάς στην Αθήνα. Πώς θα μπορούσαν άλλωστε, όταν το ελληνικό κράτος έχει προσφέρει διαχρονικά τις υπηρεσίες του στην κατοχή της Παλαιστίνης μέσω του πατριαρχείου των Ιεροσολύμων και της βρώμικης (real estate) ιστορίας του. Είναι ενδεικτικό για την ουσιαστική σημασία της κίνησης αυτής ότι η αναγνώριση της Παλαιστίνης από την Κύπρο το μακρινό 1988 καθόλου δεν έχει εμποδίσει την όλο και στενότερη συνεργασία με το Ισραήλ.

Η ελληνική εξωτερική πολιτική λοιπόν όχι μόνο δεν έχει μεταστραφεί με τη φαιορόζ κυβέρνηση αλλά έχει εντείνει και πυκνώσει τις προσπάθειές της να χτιστεί ο νέος αντιτουρκικός άξονας, με άλλα λόγια το νέο σχέδιο περικύκλωσης της Τουρκίας. Και η συγκυρία με μια πρώτη ματιά μοιάζει ευνοϊκή: η Τουρκία φαίνεται στριμωγμένη από την αναζωπύρωση του εμφυλίου με τους Κούρδους και την εμπλοκή της στο χάος της Συρίας που μπορεί να πάρει απρόβλεπτες διαστάσεις όπως έδειξε το περιστατικό με την κατάρριψη του ρώσικου αεροσκάφους. Όμως σε ένα ρευστό περιβάλλον διάλυσης της Μέσης Ανατολής, οι συμμαχίες και οι συσχετισμοί μπορεί να αλλάζουν από μήνα σε μήνα. Κι αυτό δεν αφορά μόνο το στρίμωγμα της Τουρκίας αλλά και το πόσο απρόσκοπτα θα συνεχίσει να οικοδομείται το κουαρτέτο που οραματίζεται το ελληνικό κράτος.

Να λοιπόν μερικά δυσάρεστα νέα για τις ελληνικές φιλοδοξίες:
Πρώτον οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ. Η ελληνική πλευρά έχει προσπαθήσει να φέρει σε επαφή τις δύο χωρές, καλώντας τες ας πούμε σε κοινές ασκήσεις ή μεσολαβώντας (μέσω του Αναστασιάδη) σε ενεργειακά ζητήματα. Και πράγματι ακόμα και χωρίς την ελληνική μεσολάβηση τις συνδέουν κοινές υποθέσεις, όπως η εναντίωση στη Χαμάς. Όμως στις αρχές Δεκέμβρη προκλήθηκε ένταση στις σχέσεις τους εξαιτίας της απόφασης της Διεθνούς Επιτροπής Εμπορίου να επιβάλλει πρόστιμο 1.76 δισ. δολαρίων στην Αίγυπτο γιατί το 2012 (επί προεδρίας Μόρσι) σταμάτησε την εξαγωγή φυσικού αερίου στο Ισραήλ. Σαν απάντηση, η Αίγυπτος πάγωσε τις διαπραγματεύσεις για την ενεργειακή συνεργασία των δύο κρατών. Το ζήτημα θα μπορούσε να επιλυθεί αφού αφορά την προηγούμενη τάξη πραγμάτων. Όμως σύντομα η Αίγυπτος δε θα χρειάζεται το ισραηλινό φυσικό αέριο, χάρη στην ανακάλυψη του τεράστιου κοιτάσματος Ζορ 150 χιλιόμετρα από τις ακτές της, που μέχρι το 2020 θα μπορεί να καλύψει τις εσωτερικές της ανάγκες.

Σαν συνέχεια του ενεργειακού ντόμινο, το Ισραήλ που πόνταρε στην Αίγυπτο για να εξάγει το φυσικό αέριο από το επίσης μεγάλο κοίτασμα Λεβιάθαν που ήδη αναπτύσσεται, πρέπει τώρα να βρει δρόμους εξαγωγής προς την Ευρώπη. Ο πιο συμφέρων οικονομικά δρόμος είναι ένας αγωγός που θα φτάνει στην Τουρκία. Για να γίνει αυτό πρέπει να περάσει από την κυπριακή ΑΟΖ και αυτό εξηγεί τις συζητήσεις για συνεκμετάλλευση του φυσικού αερίου από το (πολύ μικρότερο) κοίτασμα Αφροδίτη στο οικόπεδο 12 της κυπριακής ΑΟΖ. Επιπλέον πρέπει να εξομαλύνει τις σχέσεις της με την Τουρκία, πράγμα που ήδη συζητιέται σε μυστικές διπλωματικές συναντήσεις που λέγεται ότι έγιναν στην Ελβετία. Υποτίθεται ότι η Τουρκία θέτει ως όρο να της επιτραπεί να στέλνει βοήθεια στη Γάζα, κάτι που δεν πρόκειται να δεχτεί εύκολα το Ισραήλ. Σε κάθε περίπτωση η προοπτική επαναπροσέγγισης Τουρκίας - Ισραήλ είναι εφιάλτης για τα ελληνικά σχέδια.

Ως προς την ελληνική και ελληνοκυπριακή συμμετοχή στο ενεργειακό παιχνίδι, υπάρχουν τουλάχιστον δύο προϋποθέσεις αν πρόκειται να εκμεταλλευτούν δικά τους κοιτάσματα (προς το παρόν το εξής ένα στο οικόπεδο 12): η πρώτη να λυθεί το Κυπριακό γιατί ως γνωστόν η ΑΟΖ της Κύπρου έχει οριοθετηθεί για όλο το νησί. Η δεύτερη είναι να καθοριστεί η ελληνική ΑΟΖ και μάλιστα να αναγνωριστεί ότι το Καστελλόριζο και η νήσος Στρογγύλη δικαιούνται ΑΟΖ, κάτι που αποκλείεται να δεχτεί η Τουρκία και είναι σχεδόν απίθανο να εγκρίνει το διεθνές δικαστήριο. Η άλλη επιλογή για να επωφεληθεί η Ελλάδα από τον ενεργειακό θησαυρό που έχει ανακαλυφθεί στην ανατολική Μεσόγειο είναι να μεταβληθεί σε κόμβο μεταφοράς φυσικού αερίου. Επειδή η κατασκευή αγωγών συναντά διάφορα εμπόδια, είναι ασύμφορη και χρονοβόρα, η μόνη ρεαλιστική λύση είναι η φημολογούμενη κατασκευή ενός σταθμού επαναεριοποίησης στην Αλεξανδρούπολη που θα υποδέχεται τα ειδικά πλοία μεταφοράς υγρού αερίου (LNG) από την Αίγυπτο με προορισμό την Ευρώπη. Ο σταθμός αυτός βέβαια πρέπει πρώτα να κατασκευαστεί, ξεπερνώντας τις αντιδράσεις των ψαράδων της περιοχής και άλλων. Ενδεικτικό είναι ότι το έργο ανακοινώθηκε πρώτη φορά το 2011 ενώ στα τέλη του περασμένου Δεκέμβρη τα μήντια μιλούσαν για αρραβώνα της ΔΕΠΑ με τον όμιλο Κοπελούζου (που θα αναλάβει το έργο) που μένει να γίνει γάμος.

Με λίγα λόγια, το ελληνικό κράτος δεν έχει κάνει και πολλά για να υποστηρίξει τα ενεργειακά του όνειρα. Απ’ αυτή την άποψη η επερχόμενη συνάντηση είναι κρίσιμη, αλλά οι έλληνες πρέπει να ελπίζουν σε πολύ ευνοϊκές για αυτούς ενεργειακές και γεωπολιτικές εξελίξεις που δεν περνάνε από το χέρι τους. Μέχρι τότε θα προσφέρουν στρατιωτικές διευκολύνσεις στο (επίσης γεωπολιτικά υποτιμημένο σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν) Ισραήλ και θα παίζουν το χαρτί της ΑΟΖ προσπαθώντας να προβοκάρουν μια ασταθή Τουρκία. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα κι αν οι επεκτατικές φιλοδοξίες του ελληνικού κράτους βρουν για μια ακόμη φορά τα όρια τους (τουλάχιστον στα ανατολικά), η ανακίνηση των εθνικών θεμάτων με άρωμα ενέργειας έχει τη διαχρονική εσωτερική της χρησιμότητα.