Από τις θεωρίες συνωμοσίας στον Dan Brown

Όποιος αρέσκεται να γνωρίζει μυστικά δεν έχει καμιά διάθεση να τα κρίνει, ούτε επομένως να παρατηρήσει ότι σ’ όλες τις εκμυστηρεύσεις το κύριο μέρος της πραγματικότητας θα του παραμείνει κρυφό. Γνωρίζει, με την ευμενή προστασία χαρτοκλεφτών, λίγα χαρτιά παραπάνω, που μπορεί όμως να μην είναι τα σωστά, και ποτέ τη μέθοδο που διέπει κι εξηγεί το παιχνίδι.
Γκυ Ντεμπόρ, Σχόλια πάνω στην κοινωνία του θεάματος.

Στις  ώριμες θεαματικές κοινωνίες το μυστικό και η αποκάλυψή του έχουν αναχθεί σε επίσημο κανόνα λειτουργίας και ελέγχου. Δαιμόνιοι ρεπόρτερ και σκοτεινοί πληροφοριοδότες, γίνονται οι σκοτεινοί ιππότες της Αποκάλυψης, παριστάνοντας πως φέρνουν στο φως τα πάντα: Σκάνδαλα και απόρρητες πληροφορίες, επτασφράγιστα μυστικά και  σατανικούς σχεδιασμούς. Κάθε μέρα που περνάει, από την πολιτική μέχρι τις business, κι από το lifestyle μέχρι τον αθλητισμό, παράγεται ένα διαρκώς αυξανόμενο υλικό πληροφοριών, το οποίο όσο πιο κοντά στην πραγματικότητα παριστάνει πως βρίσκεται, τόσο πιο πολύ απομακρύνεται. Σαν έναν αγώνα κατς, που όσο πιο κοντά βρίσκεται κάποιος στο ριγκ τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες να ξεχάσει αυτό που κι ένα μικρό παιδί γνωρίζει: ότι ο αγώνας είναι στημένος. Και στις δύο περιπτώσεις όμως, την (περισσότερο ή λιγότερο) σκηνοθετημένη αλληλουχία των γεγονότων, τις αληθοφανείς ή πλαστές εντάσεις, διαδέχεται σε κάθε περίπτωση η πλήρης α-κινησία. Θά ‘λεγε δε κανείς πως όσο πιο έντονη γίνεται αυτή η ακινησία, τόσο μεγαλύτερη αντίστοιχα, είναι η επιθυμία των υπηκόων για νέες αποκαλύψεις, νέες εντάσεις.
Δεν είναι διόλου παράξενο λοιπόν που στις  μέρες μας ανθούν τόσο πολύ οι θεωρίες συνωμοσίας. Εκείνες δηλαδή οι θεωρήσεις, τα αναλυτικά μοντέλα σκέψης και οπτικές, που υποστηρίζουν ότι είναι σε θέση να εξηγήσουν τον κόσμο και οι οποίες κινούνται από ένα συνωμοσιολογικό φαντασιακό το οποίο ερμηνεύει, από καθημερινά γεγονότα μέχρι μυθικές αφηγήσεις για την ιστορία και την εξέλιξη της ανθρωπότητας. Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια σύνθετη κατάσταση που στο επίκεντρό της βρίσκεται ο φόβος. Είναι μια ολόκληρη συζήτηση το πως ο φόβος, σαν κοινωνική κατασκευή, εγκαταστάθηκε στην καρδιά των σχέσων των δυτικών κοινωνιών. Πρόκειται όμως πλέον για ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. Και οι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας αποτελούν τυπικά παραδείγματα αυτής της κοινωνικής συνθήκης. Οι οπαδοί των θεωριών συνωμοσίας φοβούνται, και για να ξεφύγουν από το φόβο επινοούν διαβολικούς σχεδιασμούς, μυστικά σχέδια, σκευωρίες, οι οποίες επιβεβαιώνουν και την ίδια στιγμή τροφοδοτούν ακατάπαυστα τους φόβους τους. Μ’ αυτή την έννοια δεν είναι παράλογο να υποκύπτουν στον έντονο πειρασμό του ότι πλέον «τους κρύβουν τα πάντα». Στο ότι υπάρχει δηλαδή μια «σέχτα σκευωρών» που αποκρύπτει συστηματικά «τις πραγματικές αιτίες» όσων δεινών μαστίζουν την ανθρωπότητα. Όσες αποδείξεις κι αν προβληθούν για το ότι τελικά δεν υπάρχει καμία συνωμοσία, αυτές αυτόματα μεταμορφώνονται σε αποδείξεις περί του αντιθέτου, δηλαδή περί της ύπαρξής της. Και το ερμηνευτικό σχήμα το οποίο ακολουθείται βρίσκεται σε απόλυτη αντιστοιχία με το πασίγνωστο θεολογικό αξίωμα ότι «η πιο ωραία πονηριά του διαβόλου: μας έχει πείσει όλους ότι δεν υπάρχει».  Διαμορφώνοντας ένα περιβάλλον ερμηνείας και αντίληψης του κόσμου τελετουργικό, μυστικιστικό, όπου όσοι «εκλεκτοί» κατέχουν το «απόλυτο μυστικό» είναι σε θέση να αντιληφθούν αλλά και να επηρεάσουν την πραγματικότητα. Μ’ αυτή την έννοια, δεν είναι η κοινωνική κίνηση που διαμορφώνει την κοινωνική πραγματικότητα αλλά η δράση «σκοτεινών ομάδων» που δρουν μυστικά και κακοπροαίρετα, εφαρμόζοντας σχέδια και προγράμματα. Κατ’ αυτό τον τρόπο η συνωμοσιολογική θεωρία χτίζεται κεντρικά γύρω από την αντίληψη ότι οι σκευωρίες έφτιαχναν, φτιάχνουν και θα φτιάχνουν την Ιστορία. Κι αφού η σκευωρία είναι παγκόσμια δεν μπορεί παρά να είναι και τα υποκείμενά της αντίστοιχα: υποκείμενα που δε γνωρίζουν σύνορα, προορισμένα να δρουν οπουδήποτε ανά τον κόσμο. Είτε πρόκειται για δαιμονικούς σιωνιστές, είτε για αδίστακτους κομμουνιστές, είτε για μουσουλμάνους φονταμενταλιστές, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι σε κάθε γωνιά του κόσμου, κάθε στιγμή που περνάει, εξυφαίνεται μια παγκόσμια συνωμοσία προκειμένου να επικρατήσει το απόλυτο Κακό.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του τάγματος των «Ιλλουμινάτων της Βαυαρίας». Αυτό το τάγμα τεκτόνων (που ιδρύθηκε την 1η Μαϊου του 1776 από τον Adam Weishaupt) καταγγέλλεται σταθερά από την εποχή της Γαλλικής Επανάστασης, ως μια συνωμοσία που στοχεύει στην εγκαθίδρυση μιας «μοναδικής παγκόσμιας κυβέρνησης». Είναι σχεδόν εξωπραγματικό το γεγονός ότι για 250 σχεδόν χρόνια αυτή η θεωρία συνωμοσίας εξακολουθεί να έχει οπαδούς. Έχει όμως εξήγηση. Η οποία βρίσκεται στο κενό που μεσολαβεί μεταξύ της ιστορικής πραγματικότητας του τάγματος των Ιλλουμινάτων (με μόλις 10 χρόνια ζωής) και του αθάνατου (όπως φαίνεται) μύθου τους. Οι Ιλλουμινάτοι, αποκομμένοι από το κοινωνικό και ιστορικό τους περιβάλλον, καταλήγουν όντα αφηρημένα, βιβλικές μορφές που ταξιδεύουν στο μοντέρνο γαλαξία των σκευωριών, οι οποίες διαρκώς απεργάζονται τον με κάθε μέσο έλεγχο του κόσμου. Το τάγμα των Ιλλουμινάτων αποκτά έτσι μυθικές διαστάσεις, και μεταμορφώνεται στο απόλυτο υπόδειγμα της δραστήριας και κατακτητικής «μυστικής εταιρείας», η οποία είναι παρούσα χωρίς να γίνεται αντιληπτή μέσα στη νεότερη, δημοκρατική, πλουραλιστική κοινωνία, όπου ζει σαν το ψάρι στο νερό, αφού πρώτα επέτρεψε να δημιουργηθεί τέτοια κοινωνία με την προγραμματισμένη καταστροφή του Παλαιού (τότε στη Γαλλική Επανάσταση) Καθεστώτος. Κατ’ αυτό τον τρόπο μεταμορφώθηκαν σε κάτι σαν σταθερά της παγκόσμιας ιστορίας, ικανής να ερμηνεύει γραμμικά, με πλήρη συνέχεια, γεγονότα και καταστάσεις που έλαβαν χώρα στον δυτικό κόσμο για ολόκληρους αιώνες. Έγιναν το σήμα κατατεθέν της ανελέητης πάλης ανάμεσα σε «μυστικές εταιρείες» φτιαγμένες για να συνωμοτούν, και τη χριστιανική τάξη όπως την ενσαρκώνει η Εκκλησία (και από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και μετά η δημοκρατική φιλελεύθερη Δύση). Αυτό λοιπόν το (κατά τ’ άλλα φαντασιακό) δίπολο, αποτέλεσε και αποτελεί μια αστείρευτη πηγή «έμπνευσης» για λογοτέχνες, κινηματογραφιστές, δημιουργούς βιντεοπαιχνιδιών κ.ά.. Τυπικό παράδειγμα αυτού του δίπολου αποτελεί (ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80)  το βιντεοπαιχνίδι ρόλων του Steve Jackson, INWA (Ιlluminati – New World Order), που γνώρισε τεράστια επιτυχία, αρχικά στις ΗΠΑ και στη συνέχεια στην Ευρώπη. Σ’ αυτό το παιχνίδι ρόλων, κάθε παίκτης είναι μια μυστική εταιρεία (Μασόνοι, ΑΤΙΑ κ.ά) που προσπαθεί να αποκτήσει τον έλεγχο πάνω σε ομάδες πίεσης (μαφία, γονείς μαθητών, εταιρείες πετρελαίου) και στον οποίο επιτρέπεται να χρησιμοποιήσει κάθε είδους τέχνασμα προκειμένου να πετύχει αυτό το στόχο. Στην πραγματικότητα μπορούμε να πούμε ότι επρόκειτο για ένα είδος «εσωτερικιστικής και αποκρυφιστικής Μονόπολης» που αποτέλεσε τον πρόδρομο του διάσημου πια Dan Brown: του δημιουργού του Κώδικα Da Vinci, και του Illuminati, τα οποία καθόλου τυχαία πούλησαν εκατομύρια αντίτυπα και απόκτησαν πολύ περισσότερους οπαδούς στην κινηματογραφική τους εκδοχή. Και σ’ αυτά το έργα συναντάμε το ίδιο γνώριμο μοτίβο:  την αδιάκοπη προσπάθεια να αποκαλυφθούν μυστικές εταιρείες και συνωμοτικές ομάδες, την αέναη πάλη μεταξύ Καλού και Κακού, «που συχνά δεν ξεχωρίζουν, γιατί όπως στα αστυνομικά μυθιστορήματα του συρμού, οι κακοί είναι παρεξηγημένοι καλοί, και οι καλοί είναι κακοί με προσωπείο», και ο θρίαμβος του ήρωα  που ξεσκεπάζει αυτούς που πρέπει και αποκαθιστά την τάξη των πραγμάτων.  Μια συνταγή που μπορεί κανείς να συναντήσει σε διάφορες παραλλαγές σε χιλιάδες «μυθιστορήματα» αυτού του είδους. Και τα οποία δυστυχώς μέρα με τη μέρα αποδεικνύεται ότι αποκτούν όλο και περισσότερους οπαδούς.
Μ’ αυτή την έννοια οι θεωρίες συνωμοσίας δεν αφορούν πλέον μια χούφτα μυημένων, που εκτός τόπου και χρόνου, ονειρεύονται κάστρα και ιππότες. Αντίθετα πρόκειται για μια παράλληλη πραγματικότητα, με σάρκα και οστά: με περιοδικά, λέσχες, εκδόσεις, site και ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς, που καθημερινά διευρύνει τη σφαίρα επιρροής της. Στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη μέχρι και στην κατά τ’ άλλα «καθυστερημένη» Ελλάδα, ένα πλήθος εκδοτικών εγχειρημάτων που κινούνται από τον αποκρυφισμό και τη μεταφυσική μέχρι τους εξωγήινους και τα μυστικά υπερόπλα της κάθε υπερδύναμης, φυτρώνουν διαρκώς σαν τα μανιτάρια. Και  μέσα στο περιβάλλον της κρίσης αποδεικνύονται όχι απλά βιώσιμα αλλά και κερδοφόρα. Οι εκδόσεις του Λιακόπουλου για παράδειγμα είναι γνωστό ότι αποτελούν πραγματικό χρυσωρυχείο. Και (δυστυχώς) δεν είναι οι μοναδικές. Στις πρώτες θέσεις της κυκλοφορίας περιοδικών ειδικού ενδιαφέροντος φιγουράρουν ονόματα όπως το Τρίτο Μάτι και το Nexus, κι από κοντά ακολουθούν άλλα αντίστοιχου περιεχομένου. Δεν πρόκειται λοιπόν για ένα φαινόμενο «περιθωριακό». Αντίθετα πρόκειται για μία τάση που κερδίζει διαρκώς έδαφος. Και η οποία όχι απλά «αποπροσανατολίζει τις μάζες», που λέει και το Κ(ορ)Κ(ον)Ε, αλλά αντίθετα προσανατολίζει προς πολύ συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Πράγμα στο οποίο όμως θ’ αναφερθούμε στο άμεσο μέλλον.